Arbeidsrisico's
Gevaarlijke stoffen

Er zijn meer dan 1 miljoen gevaarlijke stoffen die in meer of mindere mate een gevaar vormen voor de mens. Jaarlijks sterven 2700 mensen* aan de gevolgen van beroepsgerelateerde ziekten, veroorzaakt door blootstelling aan gevaarlijke stoffen. In veel bedrijven (veelal MKB), zijn werkgever en werknemer zich nauwelijks bewust van dagelijkse blootstelling en de gevolgen die dit kan hebben. De lange termijn effecten aan chronische blootstelling van kleine hoeveelheden heeft op de langere termijn gevolgen. Vandaar dat deze risico’s sluipmoordenaars worden genoemd. Bron: Inspectie SZW.

We geven hier een inleiding op het risico. Voor specifieke vragen kunt u het beste contact met ons opnemen. Op deze pagina concentreren ons hier voornamelijk op het werk met chemische vloeistoffen. Wilt u informatie over schadelijke stoffen en dampen? Dan verwijzen we u naar deze pagina.

Inhoud
Categoriseren
Gevolgen
Wetgeving
Arbeidshygiënische Strategie
Draagvlak Creëren
Advies

Beschermende kleding
Onmisbaar in de strijd tegen arbeidsrisico's

Alle informatie over normen, onderhoud, huisstijl, enzovoorts.

Lees verder

PBM-scan
Inventariseer de risico's op de werkvloer

Met een PBM-scan nemen we het risico per functie door.

Lees verder

Adembescherming
Bescherming tegen schadelijke stoffen en dampen

Alle informatie over filtering, normen en hulp bij de juiste keuze

Lees verder

Categoriseren

Gevaarlijke stoffen in relatie met de risico’s in het arbeidsveld kunnen we indelen o.b.v. gevaar eigenschappen:

Explosief: stoffen die in korte tijd energie kunnen genereren om tot ontploffing te komen
Brandgevaarlijk: licht ontvlambare of zelf ontvlammende stoffen
Oxiderend: stoffen die (zonder zelf altijd brandbaar te zijn), verbranding van andere stoffen kunnen veroorzaken of bevorderen, meestal door zuurstof af te staan
Toxisch: stof die door inname of opname schadelijk is voor organen van organismen
Corrosief: bijtende stof die weefsels zoals de huid aantast met als gevolg brandwonden veroorzaakt
Radioactief: het materiaal zend spontaan ioniserende straling uit

CMR
Sommige stoffen vallen onder de categorie extreem gevaarlijk voor de gezondheid en vallen onder de zogenaamde CMR-indeling:

C = Carcinogeen: kan op lange termijn kanker veroorzaken
M = Mutageen: kan op lange termijn kwaadaardige cellen creëren
R = Reprotoxies: schadelijk voor de voortplanting of ongeboren kinderen

De lijst CMR stoffen worden 2 maal per jaar geactualiseerd en gepubliceerd via de Staatscourant en zijn te vinden op de site van RIVM en Arboportaal. Voor CMR stoffen dienen volgens het Arbobesluit apart gegevens te worden geregistreerd. Dit zijn gegevens van o.a. de hoeveelheden van gebruik en opslag, blootstellings-gegevens en wijze en aard van blootstelling moet worden geresisteerd.

Risico's en effecten

Blootstelling en toetsing
Bij het bepalen van de daadwerkelijke blootstelling moet men uitgaan van mate en duur van bloostelling. Hierin moet de arbeidssituatie (binnen of buiten, wel of geen ventilatie etc.) worden meegenomen. Daarnaast zijn zaken als ademzone en afstand tot de gevaarlijke stof en aard van de werkzaamheden belangrijk.

Een meting uit (laten) voeren is betrouwbaarder dan een schatting met een erkende schattingsmethodiek. Metingen kunnen worden uitgevoerd door arbeidshygiënisten of een Arbodienst. De uitkomsten moeten worden getoetst aan de grenswaarden conform de beschreven werkwijze in de norm NEN698.

Risico’s en effecten:
Gevaarlijke stoffen kunnen op verschillende wijze in het lichaam terechtkomen:

inademing
via de huid
via de ogen
door inslikken

Acute effecten
Treden onmiddellijk op bij blootstelling aan deze stof. Na beëindiging van contact/blootstelling, verdwijnen de gevolgen doorgaans. Voorbeelden zijn:

Brandwonden;
Kortademigheid / benauwdheid
Vergiftiging / verstikking

Langetermijneffecten
Dit zijn Zijn de effecten die pas later openbaar komen na de blootstelling. Doorgaans zijn deze gevolgen chronisch van aard en vinden ze hun oorsprong in langdurige of herhaaldelijke blootstelling. De gevolgen zijn onomkeerbaar. Voorbeelden zijn:

Aantasting van het centrale zenuwstelsel;
Ontstaan van diverse longziekten/longschade;
Ontstaan van allergieën of overgevoeligheid;
Kankerverwekkend: veroorzaken ongecontroleerde celdeling (gezwelvorming);
Muterend: veroorzaken beschadiging van lichaamscellen;
Reprotoxisch: beïnvloedt vruchtbaarheid, of kan schade aan het ongeboren kind veroorzaken.

Wet- en regelgeving

Op het gebied van gevaarlijke stoffen is veel Europese wet -en regelgeving. OP EU-OSHA (Agentschap Europese regelgeving) is veel te vinden over gevaarlijke stoffen. Voorbeelden van Europese eenduidige aanpak zijn REACH, en CLP. Daarnaast hebben de Europese richtlijnen werking in Besluiten zoals BZRO, BEVI, ADR en PGS15. De basis van voorschriften liggen verankerd in Arbowet artikel 3,5 en 6. Vervolgens bevat het Arbobesluit een volledig hoofdstuk (4) voor aanvullende voorschriften. Eveneens in Hoofdstuk 4 van de Arbeidsomstandighedenregeling zijn er zaken te vinden zoals grenswaarden.

Inventariseren en registratie gevaarlijke stoffen
Blootstelling bepalen d.m.v. meting of schatting
Daadwerkelijk risico’s in kaart brengen
Beheersmaatregelen vastleggen en uitvoeren.
Actieplan opstellen met als doel voorkomen en beperken van blootstelling

Voor het uitvoeren van bovengenoemde stappen kunnen hulpmiddelen zoals Zelfinspectie Gevaarlijke stoffen van SZW en de tool Stoffenmanager worden ingezet.

Wanneer gewerkt wordt met CMR-stoffen, vereist dit extra aandacht. Deze stoffen zijn zeer schadelijk en zijn daarom vastgelegd in de zogenaamde CMR-lijst. Voor de producten geldt een vervangingsverplichting. Daarnaast dient er een lijst bijgehouden te worden van werknemers die met deze stoffen werken (Arbobesluit art. 4.15) Het is ook verplicht om uw medewerkers een gezondheidskundig onderzoek aan te bieden. De frequentie en inhoud van het onderzoek is afhankelijk van de risico’s en werksituatie. Het is raadzaam om ook elke nieuwe medewerker een dergelijk onderzoek te laten ondergaan. Dit kan fungeren als nulmeting.

Welke maatregelen moet u nemen? De Inspectie SZW heeft een interactief stappenplan ontworpen om een indicatie te krijgen.

Open de test

Arbeidshygiënische strategie:

Bronaanpak

A. Hoe kun je de bron elimineren?

Soms is het mogelijk om het proces te veranderen en de gevaarlijke component niet meer te gebruiken. Bij een reinigingsproces kan bijvoorbeeld een chemisch proces (chloor), vervangen worden door een mechanisch proces (borstelen).
Daarnaast is het soms mogelijk om de stof te vervangen door een minder schadelijke stof. Dit wordt ook wel substitutie genoemd. Denk bijvoorbeeld aan schilderen waar verf op terpentinebasis vervangen wordt door oplosmiddelvrije verf.

B. Maatregelen nemen direct aan de bron

Vaak is het niet efficiënt om de risicobron weg te nemen. In dat geval bent u verplicht om blootstelling te voorkomen. Dit kan door de overdrachtsweg te beïnvloeden, zoals een afscheiding tussen uw werknemers en het product. Denk aan gesloten systemen, operator cabines, zuurkasten etc. Hierdoor kunt u voorkomen dat werknemers door spatten of weglekken in aanraking komen met de vloeistoffen. Door zones te maken en werkplekken af te zetten, vergroot u de afstand tot de risicobron. Ventilatie voorkomt dat dampen van het product bij uw medewerkers kunnen komen, of dat ze zich ophopen in de ruimte.

Organisatorische maatregelen

Wat zijn organisatorische maatregelen?

Technische maatregelen hebben altijd de voorkeur. Dat komt omdat aanpassing in menselijk gedrag een zwakke schakel is in veiligheidsmanagement. In sommige gevallen zult u toch organisatorische maatregelen moeten nemen. Hierbij moet u denken aan:

Procedures: afspraken hoe de processen met gevaarlijke stoffen veilig kan worden uitgevoerd.
Instructies: zijn een nadere uitwerking van deze procedures. Gericht op de individuele medewerker of werkplek waar deze activiteit plaats zal vinden.
Opleiding: zorg dat werknemers voldoende professioneel te werk gaan en opgeleid zijn.
Onderricht: door goed onderricht (locatie-specifiek) worden werknemers zich bewust welke risico’s en effecten bloostelling kunnen hebben en hoe ze daar veilig mee omgaan.
Toezicht: voorgaande maatregelen zijn geen garantie voor veilig gedrag. Daarop is toezicht nodig. Dit geeft ook de mogelijkheid om de effectiviteit van het beleid vast te stellen.

Persoonlijke beschermingsmiddelen

Ondanks alle maatregelen blijft het risico soms nog steeds deels aanwezig. PBM kunnen beschermen bij zowel voorspelbare als onvoorspelbare situaties. Bij vloeistoffen wordt vooral gekeken naar blootstellingsroutes via luchtwegen, ogen en huid.

Beschermende kleding: vloeistofdichte kleding of chemie-overalls waardoor het lichaam niet in aanraking met de vloeistoffen komt. Eventueel is dit te combineren met adembescherming.
Adembescherming: om dampen te filteren, te reduceren of volledig te voorkomen (afhankelijk van type adembescherming).
Gelaatbescherming: om het gezicht te beschermen tegen contact met de vloeistof door spatten of stralen.
Handbescherming: de handen komen meest in aanraking met het werk. Bij de keuze voor vloeistofdichte en chemisch bestendige handschoenen is het belangrijk om te kijken tegen welke stoffen deze bestand zijn.
Voetbescherming: op sommige werkplekken is voetbescherming nodig. Hiervoor bieden we speciale chemielaarzen die bestand zijn tegen bepaalde chemische stoffen.

Voorlichting & Onderricht

Eén van de belangrijkste maatregelen bij het werken met gevaarlijke stoffen is voorlichting en onderricht. Als men dit goed en structureel aanpakt kan onnodige bloostelling en calamiteiten worden voorkomen.

De volgende onderwerpen moeten centraal staan:

Risico’s en effecten blootstelling
Bewustwording werkwijze met gevaarlijke stoffen
Maatregelen voorkomen en beperking blootstelling
Voorkoming calamiteiten en onbedoelde gebeurtenissen
Maatregelen en acties bij calamiteiten
Opslag en hygiëne
Instructie PBM

Daarnaast is het zinvol om medewerkers te leren hoe ze:

MSDS en etiketten moeten lezen
Werkplek Instructiekaarten (WIK)
BHV moeten toepassen
Met het milieu moeten omgaan

Draagvlak creëren

Hoe creëer je bewustzijn omtrent het risico?

Instructie en training zijn een eerste stap naar bewustwording. Cijfers uit de praktijk ondersteunen het belang van veilig werken. Ga er niet vanuit dat werknemers intuïtief wel weten wat ze moeten doen. Risico’s inschatten is niet alleen een taak voor productiemanagers of veiligheidskundigen. Werknemers moeten leren zelf risico’s in te schatten en actie ondernemen.

Leer medewerkers daarom zelfstandig verpakkingsetiketten of MSDS/VIB te lezen en interpreteren. Werkplek Instructie Kaarten zijn een eenvoudiger en toegankelijker verwoording van wat in de MSDS/VIB is beschreven.

Zorg dus voor bewustzijn en motivatie voor veilig werken met en voor elkaar! Oftewel: een veiligheidscultuur.

Hoe kun je het gebruik van persoonlijke bescherming stimuleren?
We merken dat draagvlak de basis is voor persoonlijk veilig werken, maar in elke organisatie stuiten we ook op weerstand. Dat heeft meestal te maken met de bestaande bedrijfscultuur en met het draagcomfort van de PBM.

Bedrijfscultuur
In de industrie treffen we er vaak een ‘ruwe bolstercultuur’ aan. Veiligheid is daar geen hip onderwerp. De ervaring leert ons dat voorbeeldfiguren een belangrijke spil zijn in vergroten van draagvlak. Dat geldt evenzeer voor de leidinggevenden: als zij het goede voorbeeld geven, zal de groep dat sneller overnemen. Met andere woorden: weet hoe de hazen lopen in uw organisatie, wie u kunt benutten als voortrekkers en welke ‘bokken’ te betrekken in het selectieproces. Hierdoor zullen zij ambassadeur worden van het beleid en streven naar een betere veiligheidscultuur.

Draagcomfort
Het tweede aspect zit hem in het draagcomfort: als bij de selectie van werkkleding en PBM alleen wordt gekeken naar de effectieve bescherming, zal het draagcomfort niet al te hoog zijn. Dit haalt het draagvlak voor het gebruik onderuit.

Beschermingsniveau
Daarom is het belangrijk om bij de selectie terdege rekening te houden met de dragers en de omstandigheden waaronder beschermingsmiddelen gebruikt moeten worden. Kijk hierbij ook naar de wens van de gebruiker. Vanzelfsprekend blijft beschermingsniveau van groter prioriteit dan wensen van medewerkers, maar door te proberen tot elkaar te komen, hoeft het ene het andere niet uit te sluiten. De eerste winst is al te behalen door te stoppen met overmatig beschermen! Het is niet altijd nodig om altijd en overal de hoogste beschermingsniveau te dragen. Onze PBM-adviseur kan per functieniveau de meest comfortabele kleding en PBM vaststellen.

Advies

Welke rol kan een PBM-adviseur hierin spelen?
We zien dat hoog-risico-bedrijven zich steeds meer bewust zijn van de risico’s. Onze PBM-adviseurs hebben in zeer diverse werkomgevingen geadviseerd. Ze zijn bekend met geldende wet- en regelgeving. Door samen de risico’s te doorlopen kunnen we u helpen bij het bepalen van de verplichte PBM. In de loop der tijd komen er betere oplossingen op de markt. Door technische ontwikkelingen worden PBM veiliger en comfortabeler. Onze PBM-adviseurs volgen deze ontwikkelingen op de voet zodat ze voortdurend kunnen informeren over nieuwe PBM kunnen bieden.

PBM-scan:
Het inventariseren van risico’s op functieniveau. Door middel van een adviesrapport en een PBM-matrix heeft de werkgever overzicht van de benodigde beschermingsmaatregelen. Meer info over de PBM-scan.

Toolbox & training
Een groot deel van de PBM wordt niet op de juiste manier gedragen. Kennis en draagvlak is hierin een essentieel aspect. Daarom bieden wij toolboxen en trainingen omtrent veilig werken. Met kennis van de producten en de wetgeving kunnen onze PBM-adviseurs uw medewerkers trainen in het juiste gebruik van PBM. Meer info over toolbox & training.